از زمان صدارت امیر کبیر و گشایش مدرسه دار الفنون، ملت ایران که به مضار دو عهد نامهٔ گلستان و ترکمانچای پی برده بود، به تدریج به حقوق خود آشنا شده از خواب غفلت بیدار گردید. رابطهٔ با اروپا و مغرب زمین و خواندن جراید و کتب خارجی و یا ترجمهٔ آنها مردم ایران را با طرز تفکرّ ملل مغرب زمین آشنا کرد.
انتشار افکار آزاد ی خواهانی چون سیّد جمال الدّین اسد آبادی مشهور به"افغانی" و آقا شیخ هادی نجم آبادی و ملکم خان ناظم الدّوله و ملاحظهٔ جرایدی مانند روزنامهٔ قانون و حبل المتین و اختر که در خارج منتشر میشد، موجبات بیداری مردم ایران را فراهم آورد و موفقیت مردم ایران در لغو قرارداد رژی و ایستادگی در مقابل قدرت ناصر الدّین شاه و امین السّلطان این مسئله را برای آنان روشن ساخت که از طریق وحدت و اتّفاق میتوانند با ظلم و جور جنگیده عدالت را در کشور مستقرّ سازند.
تا ناصر الدّین شاه زنده بود، به علتّ قدرت فراوانی که داشت، ملتّ را جرأت اقدامی بر علیه او نبود. پس از کشته شدن ناصر الدّین شاه حکومت مظفّر الدّین شاه که پادشاهی ضعیف النفس و بیمار بود، به مردم این فرصت را داد که به گرفتن آزادی و احقاق حقّ خود قیام کنند و ستمگرانی چون میرزا علی اصغر خان اتابک و عین الدّوله را از پیش پای خود بردارند و حکومت قانون را که منتخب ارادهٔ ملتّ است در سراسر کشور استقرار بخشند.
نگاره ای از شبکه نشنال جئوگرافی از انقلاب مشروطه
از این جهت عدّه‌ای پیش افتاده، مردم را به قیام بر علیه استبداد ترغیب کردند. مردم هم به ندای ایشان لًبیک گفته فداکارانه قیام نمودند و با نثار جان و ایثار خون‌های بسیار بالاخره توانستند مشروطیّت و دموکراسی یعنی حکومت مردم بر مردم را بجای حکومت استبدادی که قرنهای دراز ملتّ ایران را در زیر فشار خود رنج میداد برقرار سازند.
امروز ۱۰۶ سال از صدورِفرمان مشروطيت وآغاز کاراولين مجلس شورای ملی که در کاخ گلستان گشايش يافت، ميگذرد .
تحصّن در انقلاب مشروطه
تدوين قانون اساسی درابتدابامشكلاتی روبروشد، بدينمعنی كه علمای دينی سعی داشتندقانون رابنفع خودتنظيم كنند. آزاديخواهان واقعی می خواستندقدرت ملیّ راازآن خودسازندودرباريان مايل بودندكه قدرت دروجودشاه متمركزشودو مجلس بصورت يك هيأت مشورتی درآيد. سرانجام آزاديخواهان پيروزشده قانون مزبوررادر ۱ ۵ اصل تنظيم كردند به تصويب و سپس در ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ به امضای مظفرالدين شاه رساندندومحمدعلی ميرزاوليعهدنيزكه درآن موقع بسبب كسالت پدرش درتهران ميزيست، به پيروی ازپدرخودآن راامضاكرد. پس ازبازگردانده شدن قانون به مجلس، نمايندگان يكديگررابغل كرده بوسيدندووبرخی ازفرط شادی بگريه افتادندوشهرتهران چراغانی شد. يکسال پس از آن نيز، مهمترين بخش اصول و قوانين مشروطيت، مشتمل بر۷ ۱۰ اصل، تدوين و بر ۱ ۵ اصل قانون اساسی افزون گرديد و بدينگونه مجلس اول نيز در تاريخ ۱۴ مهر ماه ۱۲۸۵ در تهران گشايش يافت . اساس مشروطيت تحکيم و حقوقِ ملت تضمين و قوای سه گانۀ مملکتی تفکيک گرديدند، که اين گامها، عواملِ پيشرَوی بسوی ايرانی نوين بود.
پوشش بین المللی خبرگزاریهای خارجی از انقلاب مشروطه
ما امروزه جشن مشروطه می گيريم. نخست جاي پرسش است كه به گفتۀ جانباختۀ جاويداحمدكسروی چرا روز سيزدهم مرداد راجشن ميگيريم در حاليكه چهاردهم مرداد مرسوم است. در اين باره در سالهاي گذشته آقای احمدكسروی چنين پاسخ داده‌اند:
(مظفرالدين شاه فرمان مشروطه را در چهاردهم جمادي‌الثّاني ۱۳۲۴ بيرون داد. سال ديگر آزاديخواهان و مجلس شوراي مليّ آنروز را عيد مشروطه شناخته، جشن گرفتند. سالها چنين بود تا هنگاميكه تقويم ايراني ديگر شد و تاريخ شمسي به ميان آمد. در اين هنگام خواستند آن عيد را با تاريخ شمسي حساب كنند و چنين پيداست كه در حساب اشتباه كرده روز چهاردهم مرداد را گرفتند. در حاليكه روز چهاردهم جمادي‌الثاّنی ۱۳۲۴ سيزدهم مرداد ماه ۱۲۸۵ بوده است. چون اين يك كار اشتباهي بوده ما نمي‌خواهيم از آن پيروي كنيم و روز سيزدهم را جشن ميگيريم).
زنان- مشروطه
برداشتی ازتاريخ ده هزارسالۀ ايران به قلم بديع الزّمان رضائی وسخنرانيهای احمدكسروی بيش ازجانباختنش!
گردآوری وتهيّه: بهكام بختياری
با پيشكش بهترين شادباشها واطّلاع بيشترهم ميهنان گرامیم برای گراميداشت سالگردجشن مشروطه
سیزدهم مردادماه سال ۲۵۷۱ ايرانی
پاینده ایران
مبارزان انقلاب مشروطه در سفارت عثمانی
