تاریخچهٔ مختصر پرچم مردمی

تاریخچهٔ پرچم
 
در این مقطع جا دارد که بابیان مقدمه ای از چندین بار نشانه رفتن نظام اسلامی طی سالهای اخیر در بین دهها کانال سیاسی اپو زیسیون خارج از کشور؛ به کانال یک لس آنجلس آمریکا به مدیریت آقای شهرام همایون٬یکی از خبرگزاران کهنه کار ایران٬وهَرَزْگاهی تلویزیون پارس نوشته ام را آغاز نمایم.
نظام هرلحظه بحرانسازجمهوری اسلامی جهت تخریب و خنثی نمودن اینگونه رسانه ها و جلوگیری از تریبون آزاد و عدم درک و تحمیق ویا به فراموشی سوق دادن اذهان ملت پاک سرشت ایران٬ از هویت و شناسایی تاریخ ملی و دیرینهٔ خود، از هیچگونه تلاش فریبکارانه ای فروگذار نمی نماید.
دراینجا مانند بسیاری از میهن دوستان دیگر لازم است که به توضیح تاریخچهٔ پرچم ملی شیروخورشید ایران به طور خلاصه با اقتباس ازیکی از کتب ارزشمند استاد عبد العظیم رضایی (اصل و نسب و دین ایرانیان ) وآثارنوشتاری گرانمایه٬ زنده یادان احمد کسروی و بختورتاش (کتاب پرچم، چاپ اول ۱۳۴۸ ) بپردازم.
رابطهٔ شیر و خورشید در ایران باستان پیش از زردشت پیامبر وجود داشته است. در پرده های نقاشی و سنگ برجسته های منقوش، نقش شیر فراوان است و همین عمل سبب شد که بعداز اسلام، به خصوص در زمان سلجوقیان، علامت شیر و خورشید بر پرچمهانقش بندد. تقریبا در ۳۹۰۰ سال پیش، معتقدین به باور مهر پرستی و یا میتراییسم در مقام چهارم وادی عرفان با اینگونه پرده های منقّش به شیر در حال خدمتگزاری و گاه در حال اهدای هدایا به حضور میتراوآنا هیتا نشان داده شده اند. 

در دوره های مختلف پادشاهان کیانی نقش شیر و خورشید بر سکه ها ضرب میگردید و یا بر سنگها و درفشها به گونه هایی ضرب و حجاری میشده تا اینکه همانگونه که در بالا ذکر شد و سپس در زمان محمد شاه قاجار در حدود ۱۷۰ سال پیش از این بدین گونهٔ امروزی که می بینید در آمده است. لازم به ذکر است که پرچم سلطنتی و پادشاهی به رنگ آبی با تز یینات دیگری همراه میباشد که خود نیاز به توضیحات دیگری است.
حمل وبرافرازنمودن و یا به اهتزاز در آوردن پرچم علیه حکومت دیکتاتوری اسلامی به دلیل آن است که ما بقی هویّتهای ملی ما پاک دینا ن ازجمله زمین، آب، شاعران و شیرو خورشید سرخمان را که جنبهٔ کمک رسانی بین المللی را داشته به دلیل وجود حکومت گران بی لیاقت و میهن فروش نظام اسلامی از دست داده ایم. همانگونه که میدانیم اعتراض و جنگ هم نیاز به ابزاری جهت شناسایی دارد که تنها زبان و شعار از بیان آن قاصر است. 
 در تصویری درموزه ی آرمیتاژ،خشایار شاه(یا اردشیر دوم) در حال نیایش و ستایش آناهیتا که سوار بر شیر میباشد نشان داده شده است.
این موردکهن ترین مستند موجود و کتیبه ای است که مربوط به دوران خشایار شا ه بوده که هم اینک در موزه ی "آرمیتاژ" لنینگراد - سن پیترز بورگ روسیه نگاهداری می شود. 

موزه ی آرمیتاژ سن پترزبورگ روسیه٬ تأسیس ۱۷۶۴ میلادی

این نگاره٬ شاه را در حالت احترام به شیری نشان می دهد که زنی بر روی آن جلوس کرده و بارقه هایی از نور٬ وی را در بر دارد. آنچه در نخستین برداشت بر بیننده آشکار می شود٬ اینکه اگر شیر وخورشید نماد سلطنتی بود شاه را در حالت نیایش یا احترام نشان نمی داد چون هیچ پادشاهی آنچه را خود ساخته یا نمایشگر سلطنت اوست نیایش نمی کند. برخی رویدادنویسان یا مورّخین بر این باورند که در این تصویر شیر نماد میترا و خورشید (زنی که بر پشت شیر سوار است) نماد الهه "آناهیتا" می باشد.  

 

مستندات باقی مانده از پارتیان نشان می دهد که در دوره ی اشکانی خورشید بر روی درفش ملی ایران وجود داشته اما در آثار به دست آمده از دوران ساسانی نشان شیر وخورشید به فراوانی موجود است از آن جمله است تعداد هجده مهر که در نزدیکی دریاچه ی آرال به دست آمده همچنین ظروفی از طلا و نقره آراسته به نقش شیر و خورشید و یا شیرو" گردونه ی مهر" بر بالای آن که قدمت این نشان را به خوبی آشکار می سازد.
این برگه زرین تاریخ و لوح گرانبها که مربوط به ۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح(۲۴۰۰ سال پیش) است در موزهٔ آرمیتا ژیا هرمیتاژ سن پترزبورگ کشور روسیه همراه با سه میلیون اثرهنری دیگر نگاهداری میشود .

نخستين اشاره در تاريخ اساطيری ايران به وجود پرچم، به قيام کاوه آهنگردر شاهنامهٔ حکیم ابو القاسم فردوسی بر میگردد که با درفش کاویانی و پیشبند خویش تصویر گردیده و ۳ نوار به رنگهای بنفش،زرد وقرمزی که از پایین پیشبند آویزان بوده است.اولین پرچم ایرانیا ن،در زمان داریوش اول (۲۵ قرن پیش)یک عقاب طلایی همراه با یک نیزه بر یک سپر بود هٔ است. پرچم ساسانیان که جواهرات گرانبهایی داشت،در حملهٔ اعراب(قرن ۷میلادی ) به آتش کشیده شد و جواهرات آن به غارت برده رفت. در اکثر ادوار،نماد شیر و خورشید بر تمام پرچمها، جای خود را حفظ کرده،و با سقوط حکومتی این نشان از میان برداشته نشده و حکومت بعدی نیز همان نشان را نماد حکومت خویش قرار داده است. در زمان صفوی،به دلیل عقاید شد ید اسلامی،شمشیر را که نمادی از امام علی میدانستند به آن اضافه کردند. در زمان افشاری،نادرشاه پرچمی مثلثی شکل همراه با عبارت عربی الملک لله و با رنگ قرمز و با طرح سبز و با نشان شیر و خورشید را پرچم ایرانیان قرار داد.

در زمان قاجار، دورهٔ حکومت فتحعلی-شاه، وی یک پرچم قرمز رنگ با شیری نشسته (بدون شمشیر)برای زمان جنگ،و یک پرچم به رنگ سبز با شیری نشسته و همراه با شمشیر برای زمان صلح در نظر گرفت؛ ولی در هر دو پرچم نشان شیروخورشید به چشم میخورد.

پس از گذشت مدّت زمانی، امیرکبیر،دستور داد که ارتشی با یونیفرم هایی یکنواخت ایجاد گردد که نشان شیروخورشید بر لباسهایشان طراحی شود. پرچم ایران را از رنگ قرمز و سبز(برگرفته از پرچم دوران افشاری)و رنگ سفید طراحی شد که نشان شیر و خورشید هم در مرکز پرچم قرارگرفت .

در زمان محمد شاه،شمشیر هم به آن اضافه گردید که خود داستانی طولانی و تحمیلی دارد.

در زمان حکومت پهلوی،برای آشنایی مردم با هویت خویش،و ایجاد حس غرور ملی و میهن پرستی…نشان شیر و خورشید رابرسر درِ تمام سا ختما نهای دولتی بر ا فر ا شتند،درضمن درفش کاویانی با رنگ آبی را نشان عشق حکومت به شا هنشا هی ایران باستان قراردادند.

 روایتی دیگرازتاریخ پرچم ایران:

پيشينه:

 نخستين اشاره در تاريخ اساطير ايران به وجود پرچم، به قيام کاوه آهنگر عليه ظلم و ستم آژي دهاک(ضحاک) بر ميگردد. در آن هنگام کاوه براي آن که مردم را عليه ضحاک بشوراند، پيش بند چرمي خود را بر سر چوبي کرد و آن را بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شدند. سپس کاخ فرمانرواي خونخوار را در هم کوبيد و فريدون را بر تخت شاهي نشانيد. فريدون نيز پس از آنکه فرمان داد تا پاره چرم پيش بند کاوه را با ديباهاي زرد و سرخ و بنفش آراستند و دُر و گوهر به آن افزودند، آن را درفش شاهي خواند و بدين سان ” درفش کاويان ” پديد آمد. نخستين رنگهاي پرچم ايران زرد و سرخ و بنفش بود، بدون آنکه نشانه اي ويژه بر روي آن وجود داشته باشد. درفش کاويان صرفاً افسانه نبوده و به استناد تاريخ تا پيش از حمله اعراب به ايران، بويژه در زمان ساسانيان و هخامنشيان پرچم ملي و نظامي ايران را درفش کاويان مي گفتند، هر چند اين درفش کاوياني اساطيري نبوده است. یادآوری اینکه اولین هئیت کاوش در سالهای ۱۳۴۶ به سرپرستی دکتر احمد مستوفی- از موسسه جغرافیایی دانشگاه تهران – برای بررسی موقعیت جغرافیایی دشت لوت و اطراف شهداد کرمان٬ وارد آنجا شدند و در حین اکتشافات خود « چاله تکاب » به تعدادی سفال برخورد کردند که قسمتی از آنها از زمین بیرون و این آثار نشان از وجود تمدنی پیشرفته در این ناحیه بود. درفش شهداد کهن‌ترین درفش یافت شده در ایران است که اکنون در موزه ملی نگه داری می‌شود 

اسنادتاریخی دیگردر مورد پرچم:

محمدبن جرير طبري در کتاب تاريخ خود به نام الامم و الملوک مينويسد: درفش کاويان از پوست پلنگ درست شده، به درازاي دوازده ارش که اگر هر ارش را که فاصله بين نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است 60 سانتي متر به حساب آوريم، تقريباٌ پنج متر عرض و هفت متر طول ميشود. ابوالحسن مسعودي در مروج الذهب نيز به همين موضوع اشاره ميکند. به روايت اکثر کتب تاريخي، درفش کاويان زمان ساسانيان از پوست شير يا پلنگ ساخته شده بود، بدون آنکه نقش جانوري بر روي آن باشد. هر پادشاهي که به قدرت مي رسيد تعدادي جواهر بر آن مي افزود. به هنگام حملهٌ اعراب به ايران، در جنگي که در اطراف شهر نهاوند در گرفت درفش کاويان به دست آنان افتاد و چون آن را همراه با فرش مشهور ” بهارستان ” نزد عمربن خطاب خليفه مسلمانان، بردند وي از بسياري گوهرها، دُرها و جواهراتي که به درفش آويخته شده بود دچار شگفتي شد و به نوشته فضل الله حسيني قزويني در کتاب المعجم مينويسد: ” امير المومنين سپس بفرمود تا آن گوهرها را برداشتند و آن پوست را سوزانيدند “. با فتح ايران به دست اعراب – مسلمان، ايرانيان تا دويست سال هيچ درفش يا پرچمي نداشتند و تنها دو تن از قهرمانان ملي ايران زمين، يعني ابومسلم خراساني و بابک خرم دين داراي پرچم بودند. ابومسلم پرچمي يکسره سياه رنگ داشت و بابک سرخ رنگ به همين روي بود که طرفداران اين دو را سياه جامگان و سرخ جامگان مي خواندند. از آنجائي که علماي اسلام تصويرپردازي و نگارگري را حرام ميدانستند تا سالهاي مديد هيچ نقش و نگاري از جانداران بر روي درفش ها تصوير نمي شد.:نخستين تصوير بر روي پرچم ايران در سال 355 خورشيدي ( 976 ميلادي ) که غزنويان، با شکست دادن سامانيان، زمام امور را در دست گرفتند، سلطان محمود غزنوي براي نخستين بار دستور داد نقش يک ماه را بر روي پرچم خود که رنگ زمينه آن يکسره سياه بود زردوزي کنند. سپس در سال 410 خورشيدي ( 1031 ميلادي ) سلطان مسعود غزنوي به انگيزه دلبستگي به شکار شير دستور داد نقش و نگار يک شير جايگزين ماه شود و از آن پس هيچگاه تصوير شير از روي پرچم ملي ايران برداشته نشد تا انقلاب ايران در سال (1979 ميلادي) [ که این انقلاب به وسیلهٔ تجزیه طلبان کاذب دینی در سال ۱۳۵۸ هجری شمسی ربوده شد و نماد شیر و خورشید از روی پرچم ملی ایران محو گردیده به نمادی عربی با عنوان سمبلیک الله در زمینه ی سفید و بیست ودو نوشته ی الله واکبر در حاشیه ی آن تبدیل شد]  افزوده شدن نقش خورشيد بر پشت شير در زمان خوارزمشاهيان يا سلجوقيان سکه هائي زده شد که بر روي آن نقش خورشيد بر پشت شیر آمده بود، رسمي که به سرعت در مورد پرچمها نيز رعايت گرديد. در مورد علت استفاده از خورشيد دو ديدگاه وجود دارد، يکي اينکه چون شير گذشته از نماد دلاوري و قدرت، نشانه ماه مرداد ( اسد ) هم بوده و خورشيد در ماه مرداد در اوج بلندي و گرماي خود است، به اين ترتيب همبستگي ميان خانه شير ( برج اسد ) با ميانهٌ تابستان نشان داده مي شود. نظريه ديگر بر تاًثير آئين مهرپرستي و ميترائيسم در ايران دلالت دارد و حکايت از آن دارد که به دليل تقدس خورشيد در اين آئين، ايرانيان کهن ترجيح دادند خورشيد بر روي سکه ها و پرچم بر پشت شير قرار گيرد. پرچم در دوران صفويان در ميان شاهان سلسله صفويان که حدود 230 سال بر ايران حاکم بودند تنها شاه اسماعيل اول و شاه طهماسب اول بر روي پرچم خود نقش شير و خورشيد نداشتند. پرچم شاه اسماعيل يکسره سبز رنگ بود و بر بالاي آن تصوير ماه قرار داشت. شاه طهماسب نيز چون خود زادهً ماه فروردين ( برج حمل ) بود دستور داد به جاي شير و خورشيد تصوير گوسفند ( نماد برج حمل ) را هم بر روي پرچمها و هم بر سکه ها ترسيم کنند. پرچم ايران در بقيهً دوران حاکميت صفويان سبز رنگ بود و شير و خورشيد را بر روي آن زردوزي مي کردند. البته موقعيت و طرز قرارگرفتن شير در همهً اين پرچمها يکسان نبوده، شير گه نشسته بوده، گاه نيمرخ و گاه رو به سوي بيننده. در بعضي موارد هم خورشيد از شير جدا بوده و گاه چسبيده به آن. به استناد سياحت نامهً ژان شاردن جهانگرد فرانسوي استفاده از بيرق هاي نوک تيز و باريک که بر روي آن آيه اي از قرآن و تصوير شمشير دوسر علي يا شيرو خورشيد بوده، در دوران صفويان رسم بوده است. به نظر مي آيد که پرچم ايران تا زمان قاجارها، مانند پرچم اعراب، سه گوشه بوده نه چهارگوش.پرچم در عهد نادرشاه افشار نادر که مردي خود ساخته بود توانست با کوششي عظيم ايران را از حکومت ملوک الطوايفي رها ساخته، بار ديگر يکپارچه و متحد کند. سپاه او از سوي جنوب تا دهلي، از شمال تا خوارزم و سمرقند و بخارا، و از غرب تا موصل و کرکوک و بغداد و از شرق تا مرز چين پيش روي کرد. در همين دوره بود که تغييراتي در خور در پرچم ملي و نظامي ايران بوجود آمد. درفش شاهي يا بيرق سلطنتي در دوران نادرشاه از ابريشم سرخ و زرد ساخته مي شد و بر روي آن تصوير شير و خورشيد هم وجود داشت اما درفش ملي ايرانيان در اين زمان سه رنگ سبز و سفيد و سرخ با شيري در حالت نيمرخ و در حال راه رفتن داشته که خورشيدي نيمه بر آمده بر پشت آن بود و در درون دايره خورشيد نوشته بود: ” المک الله ” سپاهيان نادر در تصويري که از جنگ وي با محمد گورکاني، پادشاه هند، کشيده شده، بيرقي سه گوش با رنگ سفيد در دست دارند که در گوشهً بالائي آن نواري سبز رنگ و در قسمت پائيتي آن نواري سرخ دوخته شده است. شيري با دم برافراشته به صورت نيمرخ در حال راه رفتن است و درون دايره خورشيد آن بازهم ” المک الله ” آمده است. بر اين اساس ميتوان گفت پرچم سه رنگ عهد نادر مادر پرچم سه رنگ فعلي ايران است. زيرا در اين زمان بود که براي نخستين بار اين سه رنگ بر روي پرچم هاي نظامي و ملي آمد، هر چند هنوز پرچمها سه گوشه بودند.دورهً قاجارها، پرچم چهار گوشه در دوران آغامحمدخان قاجار، سر سلسلهً قاجاريان، چند تغيير اساسي در شکل و رنگ پرچم داده شد، يکي اين که شکل آن براي نخستين بار از سه گوشه به چهارگوشه تغيير يافت و دوم اين که آغامحمدخان به دليل دشمني که با نادر داشت سه رنگ سبز و سفيد و سرخ پرچم نادري را برداشت و تنها رنگ سرخ را روي پرچم گذارد. دايره سفيد رنگ بزرگي در ميان اين پرچم بود که در آن تصوير شير و خورشيد به رسم معمول وجود داشت با اين تفاوت بارز که براي نخستين بار شمشيري در دست شير قرار داده شده بود. در عهد فتحعلي شاه قاجار، ايران داراي پرچمي دوگانه شد. يکي پرچمي يکسره سرخ با شيري نشسته و خورشيد بر پشت که پرتوهاي آن سراسر آن را پوشانده بود. نکته شگفتي آور اين که شير پرچم زمان صلح شمشير بدست داشت در حالي که در پرچم عهد جنگ چنين نبود. در زمان فتحعلي شاه بود که استفاده از پرچم سفيد رنگ براي مقاصد ديپلماتيک و سياسي مرسوم شد. در تصويري که يک نقاش روس از ورود سفير ايران ” ابوالحسن خان شيرازي ” به دربار تزار روس کشيده، پرچمي سفيد رنگ منقوش به شير و خورشيد و شمشير، پيشاپيش سفير در حرکت است. سالها بعد، اميرکبير از اين ويژگي پرچم هاي سه گانهً دورهً فتحعلي شاه استفاده کرد و طرح پرچم امروزي را ريخت. براي نخستين بار در زمان محمدشاه قاجار ( جانشين فتحعلي شاه ) تاجي بر بالاي خورشيد قرار داده شد. در اين دوره هم دو درفش يا پرچم به کار مي رفته است که بر روي يکي شمشير دو سر حضرت علي و بر ديگري شير و خورشيد قرار داشت که پرچم اول درفش شاهي و دومي درفش ملي و نظامي بود.اميرکبيروپرچم ايران ميرزا تقي خان اميرکبير، بزرگمرد تاريخ ايران، دلبستگي ويژه اي به نادرشاه داشت و به همين سبب بود که پيوسته به ناصرالدين شاه توصيه مي کرد شرح زندگي نادر را بخواند. اميرکبير همان رنگ هاي پرچم نادر را پذيرفت، اما دستور داد شکل پرچم مستطيل باشد ( بر خلاف شکل سه گوشه در عهد نادرشاه ) و سراسر زمينهً پرچم سفيد، با يک نوار سبز به عرض تقريبي 10 سانتي متر در گوشه بالائي و نواري سرخ رنگ به همان اندازه در قسمت پائين پرچم دوخته شود و نشان شير و خورشيد و شمشير در ميانه پرچم قرار گيرد، بدون آنکه تاجي بر بالاي خورشيد گذاشته شود. بدين ترتيب پرچم ايران تقريباٌ به شکل و فرم پرچم امروزي ايران درآمد.انقلاب مشروطيت و پرچم ايرانبا پيروزي جنبش مشروطه خواهي در ايران و گردن نهادن مظفرالدين شاه به تشکيل مجلس، نمايندگان مردم در مجلس هاي اول و دوم به کار تدوين قانون اساسي و متمم آن مي پردازند. در اصل پنجم متمم قانون اساسي آمده بود: ” الوان رسمي بيرق ايران، سبز و سفيد و سرخ و علامت شير و خورشيد است”، کاملا مشخص است که نمايندگان در تصويب اين اصل شتابزده بوده اند. زيرا اشاره اي به ترتيب قرار گرفتن رنگها، افقي يا عمودي بودن آنها، و اين که شير و خورشيد بر کدام يک از رنگها قرار گيرد به ميان نيامده بود. همچنين دربارهً وجود يا عدم وجود شمشير يا جهت روي شير ذکري نشده بود. به نظر مي رسد بخشي از عجلهً نمايندگان به دليل وجود شماري روحاني در مجلس بوده که استفاده از تصوير را حرام مي دانستند. نمايندگان نوانديش در توجيه رنگهاي به کار رفته در پرچم به استدلالات ديني متوسل شدند، بدين ترتيب که مي گفتند رنگ سبز، رنگ دلخواه پيامبر اسلام و رنگ اين دين است، بنابراين پيشنهاد مي شود رنگ سبز در بالاي پرچم ملي ايران قرار گيرد. در مورد رنگ سفيد نيز به اين حقيقت تاريخي استناد شد که رنگ سفيد رنگ مورد علاقهً زرتشتيان است، اقليت ديني که هزاران سال در ايران به صلح و صفا زندگي کرده اند و اين که سفيد نماد صلح، آشتي و پاکدامني است و لازم است در زير رنگ سبز قرار گيرد. در مورد رنگ سرخ نيز با اشاره به ارزش خون شهيد در اسلام، بويژه امام حسين و جان باختگان انقلاب مشروطيت به ضرورت پاسداشت خون شهيدان اشاره گرديد. وقتي نمايندگان روحاني با اين استدلالات مجاب شده بودند و زمينه مساعد شده بود، نوانديشان حاضر در مجلس سخن را به موضوع نشان شير و خورشيد کشاندند و اين موضوع را اين گونه توجيه کردند که انقلاب مشروطيت در مرداد (سال 1285 هجري شمسي 1906 ميلادي) به پيروزي رسيد يعني در برج اسد(شير). از سوي ديگر چون اکثر ايرانيان مسلمان شيعه و پيرو علي هستند و اسدالله از القاب حضرت علي است، بنابراين شير هم نشانهً مرداد است و هم نشانهً امام اول شيعيان در مورد خورشيد نيز چون انقلاب مشروطه در ميانهً ماه مرداد به پيروزي رسيد و خورشيد در اين ايام در اوج نيرومندي و گرماي خود است پيشنهاد مي کنيم خورشيد را نيز بر پشت شير سوار کنيم که اين شير و خورشيد هم نشانهً علي باشد هم نشانهً ماه مرداد و هم نشانهً چهاردهم مرداد يعني روز پيروزي مشروطه خواهان و البته وقتي شير را نشانهً پيشواي امام اول بدانيم لازم است شمشير ذوالفقار را نيز بدستش بدهيم. بدين ترتيب براي اولين بار پرچم ملي ايران به طور رسمي در قانون اساسي به عنوان نماد استقلال و حاکميت ملي مطرح شد. در سال 1336 منوچهر اقبال، نخست وزير وقت به پيشنهاد هياًتي از نمايندگان وزارت خانه هاي خارجه، آموزش و پرورش و جنگ طي بخش نامه اي ابعاد و جزئيات ديگر پرچم را مشخص کرد. بخش نامهً ديگري در سال 1337 در مورد تناسب طول و عرض پرچم صادر شد و طي آن مقرر گرديد طول پرچم اندکي بيش از يک برابر و نيم عرضش باشد.

منابع دیگر:

  flag-iran-history/history/org.awwti.wwwJuly 15, 2009 at 5:05 pm

 نگارش وگردآوری: بهکام بختیاری 

بازبینی: ۱۳ اسپندماه ۲۵۷۱ ایرانی

پاینده ایران